.

Oslikavanje hrama u Prebilovcima

U vremenu od 19. juna do 1. avgusta  2015. godine hram Vaskrsenja Hristovog živopisali su akademski slikari protomajstor* Aleksandar Živadinović, Darko Milojević, Miloš Rončević i Pero Vujović koji je na molbu našeg portala ostavio ovaj zapis.

            Светлост. Jако оштро сунце, без и једне сенке, на висоравни Краварица у херцеговацком селу Пебиловци. Људи поцрнели од сунца ужурбано су се кретали као мрави oбављајући свој део посла на храму Васкрсења Христовог. Они и немају времена да сагледају сву лепоту црквe од камена која се издизала изнад њих из земље.

Kao da su se hram i neimari žurili da se uspravi i otrgne od zaborava događaje i opomene svojim ozbiljnim izgledom.        

Živopisanje smo započeli devetnaestog juna 2015. Slikali smo uporedo sa drugim radovima. Ceo taj mravinjak ljudi funkcionisao je besprekorno zahvaljujući zajedničkoj ideji i toleranciji.

            Čuveni grčki ikonopisac otac Stamatis Skliris** već je oslikao oltar i čekalo se da nastavi oslikavanje kupole. Naš zadatak je bio da na zidovima rukom ispišemo 4000 imena žrtava iz Prebilovaca i okolnih mesta u dolini reke Neretve, i da oslikamo malu unutar velike crkve (paraklis) sa akcentom na prebilovačke mučenike.

            Ideja je bila da se na fresci dimenzija 6 X 5 prikaže narod koji je živeo u ovom selu sredinom dvadesetog veka. U vizantijskom stilu na velikom centralnom zidu ovekovečeni su likovi verodostojni i po načinu odevanja i spoljašnjem izgledu sa likovima iz vremena u kojem su oni živeli. Naravno koristili smo obilje arhivskog materijala i izbledelefotografijelokalnog stanovništva kao dokument.

            Deca, majke, očevi, braća, sestre posmatrali su nas netremice dok smo ih slikali i dugo vremena nakon što smo otišli iz Prebilovaca.

            Budući posetioci hrama gledaće jednostavne vitalne crte lica ljudi, žena i dece, svetih novomučenika bez dubokog tragičnog karaktera, zanesenih u sred životne svakodnevice iz koje su otrgnuti ne sluteći prevaru i pomor koji će im se dogoditi na početku Drugog svetskog rata.

* Bilješka o članovima slikarske grupe koja je živopisala hram u Prebilovcima:

Aleksandar Živadinović protomajstor (Beograd, 1973.) diplomirao je 2003. na Akademiji SPC za umjetnost, odsjek Freskopis  u klasi profesora Dragomira Jašovića. Od 2007. godine član je ULUPUDS-a. Još kao student 1999. godine počinje da živopiše manastir Tvrdoš kod Trebinja. Po završetku Tvrdoša sa Perom Vujovićem i Darkom Milojevićem, kolegama sa akademije osniva slikarsku grupu koja počinje da radi na živopisanju hercegovačke Gračanice. Godine 2004. u grupu primaju i Miloša Rončevića. Slikarska grupa ostvaruje značajne projekte živopisanja manastira Ostrog (Donji manastir), crkve svetog Jovana Vladimira u Beogradu, svete Marije Magdaline na Avali, Rođenja svetog Jovana u Beogradu, Saboni hram u Nevesinju, Saborni hram u Trebinju, manastir Žitomislić, crkve svetog Save i svetog Nikole u Feniksu (Arizona, SAD) i hram Prebilovačkih i donje hercegovačkih mučenika u Pebilovcima. Zajedno su izveli i nekoliko ikonostasa kao i mozaičkih cjelina.

            Pero Vujović (Zemun, 1975.), autor priloga o živopisanju hrama u Prebilovcima, diplomirao je na Akademiji SPC za umjetnost, odsjek Freskopis u klasi profesora Dragomira Jašovića 2003. godine. Darko Milojević (Kraljevo, 1975.) diplomirao je na Akademiji SPC za umjetnost, odsjek Freskopis u klasi profesora Dragomira Jašovića 2003. Miloš Rončević (Tekija, 1959.) diplomirao je 1985. na Višoj školi za likovnu i primjenjenu umjetnost u Beogradu, u klasi Dušana Gavele.

** Stamatis Skliris je rođen u atinskom pristaništu Pireju 1946. godine. Na krštenju je dobio ime po Svetom novomučeniku Stamatiju sa ostrva Idre. Od ranog detinjstva projavljivao se umetnički dar i tokom osnovnog i srednjeg obrazovanja počeo je, u roditeljskoj kući, da slika i piše crkvene pesme na novogrčkom, a takođe je svirao na usnoj harmonici. Završio je najpre medicinu (1971), a zatim i teologiju (1976) na Atinskom univerzitetu. Postdiplomske studije nastavio je u Beogradu; na Bogoslovskom i Filosofskom fakultetu, slušajući predavanja iz teologije i istorije umetnosti. Ctamatisova ljubav prema bogoslovlju i umetnosti učinila ga je danas jednim od najboljih poznavalaca pravoslavne ikonologije i tehnotropije (izrade i stila) ikone, kao i antičkog, srednjevekovnog i modernog slikarstva.

            Godine 1979. rukopoložen je za sveštenika u Atinskoj Arhiepiskopiji i otada služi kao parohijski sveštenik i duhovni rukovoditelj mnogih mladih u parohijama Uspenija i Pokrova Presvete Bogorodice u atinskim predgrađima Vula i Papagu. Za svoj pastirski rad unapređen je u čin protojereja-stavrofora. Organizovao je seminare za učenje vizantijskog slikarstva u kulturnoj ustanovi Gulandri-Horn u Atini (1986-87), i u Parizu: u grčkoj crkvi Sv. Stefana i u srpskoj crkvi Sv. Save (1993-1994), a takođe i u univerzitetskoj kapeli u Bangor u Velsu.

            Ako bismo pokušali da ukratko izrečemo karakteristiku oca Stamatisa Sklirisa kao ikonopisca, onda bismo to rekli rečima blažene uspomene Ave Justina (kome je otac Stamatis nedavno naslikao jednu divnu ikonu-portret): da je brat Stamatis „već odavno zauzeo mesto na ikonostasu hristolike ikonografije i hristocentrične ikonologije Pravoslavlja“. Jer, sav svoj slikarski, ikonopisni talenat i delatnost sveštenog slikanja ovaploćenog Boga, čoveka, bogostvorene tvari, otac Stamatis je zasnovao i razvio na Tajni Hrista – Sina Božjeg, Koji jeIkona Boga Nevidljivoga (Kol.1,15), Koji je ovaploćenjem postao Sin Čovečiji i time se javiovidljiv, opisiv i izobraziv crtama, bojama, i naročito svetlošću (svetlostrukturiranjem, kako kaže sam o. Stamatis): na materiji – papiru, platnu, drvetu, zidu, kamenu, metalu… Ovaploćenje Hristovo je temelj i ključ Stamatisovog pravoslavnog slikopisa, živopisa, ikonopisa.

       Po dubokovernom zaključku oca Stamatisa, koji je plod njegovog dugogodišnjeg slikarsko-ikonopisnog i teološko-ikonološkog rada perom i kičicom, kao osnovni elemenat pravoslavnog crkvenog slikarstva javlja se svetlost, ona od koje je Bog počeo stvaranje sveta, Neba i Zemlje, Čoveka, sve Tvorevine. Evo kako to iskazuje i opisuje sâm otac Skliris, kao pravoslavni svetlopisac, podražavalac velikog Svetlotvorca Boga: „Svetlost je ta koja u vizantijskom (=pravoslavnom) slikarstvu poistovećuje ontologiju sa estetikom, i ontologiju sa gnoseologijom. A ta pravoslavna slikarska ontologija je ontologija svetlosti“. Ako bismo parafrazirali reči Svetog Simeona Novog Bogoslova za pravoslavnu gnoseologiju, prenevši ih na pravoslavnu ikonografiju, kako je shvata i slikarski izražava otac Stamatis, onda bismo rekli: „Nije slika svetlost, nego je svetlost slika“, tj. Ikonu sačinjava svetlost jer je svetlo-strukturisana, a ne senkostrukturisana. Ova posebna svetlost vizantijske-pravoslavne ikone ne funkcioniše samo čulno, kao u drugim slikarskim tradicijama, nego „svetlost ikone identifikuje bića, delujući ontološki, utičući i na sam crtež (na slici), koji je i portret i eshatološki lik. Otuda, ikona je jedan portret, ali preobražen u eshatološki način postojanja“. Po ocu Sklirisu, nasuprot pravoslavnom, vizantijskom, crkvenom ikonopisu, stoji zapadno slikarstvo, koje neizbežno gradi sliku na senci, ima nužno senko-strukturu, dok istočno vizantijsko slikarstvo gradi sliku svetlošću, ima svetlo-strukturu. To jest, kako kaže ikonopisac, „umesto nužnog zakona pravolinijskog prostiranja svetlosti, uvodi slobodnusvetlost, koja izražava ne determinizam bezličnih zakona, nego ličn(ostn)i odnos, to jest zajednicu ličnosti“. Fotagoško tumačenje Ikone, kao izraza zajednice, ljubavnog odnosa ličnosti bitna je zasluga Stamatisovog objašnjenja pravoslavne ikonografije.

       Otac Stamatis smešta i sagledava pravoslavnu ikonu i fresku u njenom pravom kontekstu, unutar hrama i unutar Svete Liturgije, dakle unutar žive Crkve Hrista Boga, „Boga na saboru bogova“, shodno rečima Psalma (Ps.81,1-2), što je eshatološko zvanje i stanje Crkve Božije. Zato, kako je s pravom govorio Milan Kašanin, ikone i freske u hramu „funkcionišu“ tek kad se u njemu služi Sveta Liturgija. Time jasno pokazuju koji su istinskikriterijumi pravoslavnog Predanja.

Fragmenti iz predgovora za knjigu Stamatisa Skrilisa koja je objavljena na srpskom jeziku. Predgovor knjizi U ogledalu i zagonetki (ikonološki eseji sa 510 ilustracija)  napisao je umirovljeni episkop zahumsko-hercegovački i primorski Atanasije Jeftić. Skrilisovu knjigu objavio je 2005. godine Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerziteta u Beogradu.

Portal Prebilovci-selo na internetu omogućava svojim posjetiocima da prelistaju internet stranice oca Skrilisa i njegove ikone kojima je živopisao hram Vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima.

Samo jedan klik daleko ste od velkog djela velikog umjetnika koje je iza sebe ostavio u ovom hercegovačkom selu.

Živopis oca Stamatisa Sklirisa u hramu Vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima

http://holyicon.org/wall-paintings/holy-new-martyrs-of-prebilovci-herzegovina

Pripremio: Aco Dragićević

Publikovano 1. avgusta 2015. godine