Nulta tačka hrama Vaskrsenja Hristovog
 Hram Vaskrsenja Hristovog, snimio Stojan Đorđević |
Nulte tačke dva svjetski poznata spomenika, u Americi i Japanu, simbolizuju kratere proizvedene lјudskim zlom a ne kakvom prirodnom katastrofom. Dva puta ,tokom dvadesetog vijeka, slična biblijska katastrofa dogodila se u Prebilovcima. Ne bombama, ne avionima, i ne sa neke distance … nego direktno, čovjek se opasao zlom i ušaomeđu druge i drugačije lјude, da ti drugi i drugačiji, svi stanovnici jednog sela – nestanu.
Hram Hristovog Vaskrsenja u hercegovačkim Prebilovcima predstavlјa orginalno arhitektonsko rješenje Predraga Ristića i jedan je unikat na području jurisdikcije Srpske Pravoslavne Crkve.
Piše: Gojko Perović
Motiv njegove izgradnje je poseban. On bi se mogao okarakterisati kao groblјanska crkva, ili kao spomen – kosturnica. Međutim, ambicija graditelјa ove svetinje pokazuje namjeru da se prevaziđe domet grobnog mjesta ili pak spomenika. Ovaj hram ima ambiciju da živi, i da uprkos zlu i užasu koji su mu u samim temelјima, bude svjedočanstvo i kolijevka života.
Hram se nalazi na mjestu jednog od najstrašnijih stratišta srpskog naroda iz vremena Drugog svjetskog rata, gdje su toliki nevini lјudi ubijeni samo zbog svog imena i uvjerenja, nezavisno od bilo kakve njihove vojne ili ratne formacije. Pri tom, prethodna pravoslavna crkva koja je tu postojala, zajedno sa zemnim ostacima sahranjenim u njenim temelјima, preživjela je razaranje učinjeno iz iste mržnje i istog slјepila koje su pokrenule onaj prvi masakr. Zlo na zlo. Smrt na smrt.
Pred potomcima stradalih, kao i pred crkvenim pastirima, pojavio se zadatak kako da obnove bogomolјu koja bi bila jača i otpornija na neko buduće Zlo. Trebalo je svakoj budućoj destrukciji napraviti branu. Kako? Naravno – apsolutna zaštita je isklјučivo u Božijim rukama, ali kako se što bolјe i bliže približiti toj Božijoj zaštiti? Ako je Bog Ljubav, a jeste Bog Ljubav, onda je trebalo izgraditi jedan spomenik koji neće svjedočiti Zlo i smrt, nego upravo – njihovu suprotnost Ljubav. A kako to napraviti?
Ako zbilјa želimo istinsku “osvetu”, onu potpunu i pravu, za zlo koje je ovdje imalo svoj ponovlјeni pir nad jednim te istim stradalnicima, onda ćemo tu ”osvetu” prepustiti Onome koji je jedini u stanju da je sprovede do kraja. Osveta je u rukama Svevišnjeg Boga. I kazna za zločince i pravi melem za rane postradalih. To prepuštanje osvete Bogu je prvi i pravi, nerazrušivi temelј prebilovačkog hrama.
 Gojko Perović na predavanju u amfiteatru hrama Vaskrsenja Hristovog, ispunjenog do poslednjeg mjesta |
Taj temelј bogoviđenja i bogosaznanja, kamen sa koga možemo najbolјe vidjeti kako Boga, tako i sami sebe, pokušaću da sagledam i sa jedne druge strane, praveći poređenje sa jednim sličnim mjestom i događajem. U Nјujorku su, na mjestu rušenja ”kula bliznakinja”, preživjeli raščistili sve i izlili ploču na najdublјoj tački tog stratišta. Sličan motiv se nalazi na mjestu stradanja naroda u Hirošimi i Nagasakiju, gdje su cijeli gradovi stradali od detonacije atomske bombe. Ova su mjesta nazvana ”nultom tačkom”. Ovaj naziv ima višestruki simbolizam. Može da označi poslјednje mjesto do kog je doseglo razaranje, a može biti i prva, polazna osnova za buduću izgradnju. Svakako da ima prenosno značenje koje se odnosi na ”nultu tačku” tolerancije prema bilo čemu sličnom u budućnosti.
Te nulte tačke u Americi i Japanu predstavlјaju kratere proizvedene ne nekom prirodnom katastrofom, nego lјudskim zlom, čije dejstvo je očigledno pogubnije od zemlјotresa i vulkana. Slična katastrofa, ako ne i mnogo monstruoznija, desila se u Prebilovcima. Dva puta tokom dvadesetog vijeka. Ne bombama, ne avionima, i ne sa neke distance … nego direktno među lјude, da ti lјudi, svi stanovnici jednog sela – nestanu.
Sa te nulte tačke dokle se spustilo lјudsko bezumlјe, počinje da raste hram Vječnog Života, hram Vaskrenja. Iz zemnih ostataka, odnosno moštiju prebilovačkih mučenika nastaje bogomolјa liturgijskog sabranja i jedan nesvakidašnji amfiteatar. Prebilovačko sakralno zdanje, u onom dijelu iznad površine zemlјe počinje upravo amfiteatrom kroz koji se ulazi u unutrašnjost crkve. Amfiteatar je mjesto izvođenja starih grčkih tragedija, a od tragedije u Prebilovcima teško je zamisliti veću. Umjetnička snaga antičkih tragedija i struktura amfiteatra sabiraju lјude u jednu tačku promatranja, u jednu jedinu temu – koja potiskuje sve druge. Ovdje se sama suština Zla izražena u agresiji, planiranoj namjeri i potpunoj bezosjećajnosti okomila na lјude, i načinila temu koja je neizbrisiva. Ovaj amfiteatar kanališe našu bol i našu zapanjenost prema promišlјanju. Spaja nas sa vjekovima lјudske zapitanosti o sudbini, Bogu, lјudima…
I što je najvažnije, ma kako bila oplemenjena ta naša tragedija, ipak – ne ostaje na njoj. Drugim riječima, priča se ne završava tragično. Ulazi se u hram. Dolazi se na mjesto gdje nema mrtvih nego su svi živi. O tome svjedoči liturgijska istina o Nebeskom carstvu koje je prisutno u sadašnjosti i istina o pričešću vaskrslim Gospodom. A o neprolaznosti života svjedoče i prebilovačke freske u hramu, koje su bukvalno precrtane fotografije stradalnika koji su, do juče, bili sa nama. Tako da, stojeći u hramu, imamo osjećaj da smo mi sa njima na tim starim fotografijama, da smo njihovi savremenici i vrsnici, ali i da su oni sa nama, tako mučenički osvećeni i posvećeni. Veoma je jak osjećaj, tu pred trpezom Vaskrslog Hrista, da smo svi, i mi i oni, sveti, i da smo, uprkos višestrukim naletima smrti, - živi.
Bilјeška o autoru:
Gojko Perović rođen je 1972. godine u Kotoru. Poslije gimnazije u Herceg Novom, diplomirao je 1999. godine na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. Apsolvirao je filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U čin đakona rukopoložen je 1999. godine a za sveštenika na praznik Pokrova Presvete Bogorodice 14. oktobra 2000. godine u cetinjskom manastiru. U čin protojereja proizveden je na Lučindan 2003. godine. Sedan godina kasnije odlikovan je s pravom nošenja naprsnog krsta. Od oktobra 1999. godine do imenovanja za rektora Cetinjske bogoslovije (2002-2021) obavlјao je dužnost glavnog urednika Radio- Svetigore. Otac Gojko Perović danas je paroh pri crkvi Svetog Đorđa u Podgorici i arhijerejski namjesnik podgoričko-kolašinski.
-----------------
Publikovano u februaru 2022. godine
Povezani linkovi:
