.

Zločin je zločin činio ga Srbin, Hrvat ili Bošnjak

Milan Tasovac autor zapažene knjige Oči u oči (2016.) koja se bavi zbivanjima u selu Prebilovci u dva poslednja rata, u autorskom tekstu za portal Prebilovci-selo na internetu analizira rad ili bolje rečeno nerad pravosudnih organa Bosne i Hercegovine kada je riječ o ratnim zločinima protiv građana ove države srpske nacionalnosti a koji su živjeli u dolini Neretve. Ključno pitanje je: Kada će Tužilaštvo Bosne i Hercegovine odgovorno istražiti ratne zločine protiv građana BiH srpske nacionalnosti sa područja opštine Čapljina počinjene u vremenu od 1992. fo 1995. godine?

Prije skoro tri godine, 1. juna 2016. godine, Tužilaštvo Bosne i Hercegovine, odnosno Posebno odjeljenje za ratne zločine je podiglo optužnice protiv ukupno 606 lica. Ovo se navodi na sajtu Tužilaštva BiH, uz dadatak da je ovim brojem optužnih lica to Tužilaštvo postalo institucija sa najvišim brojem optuženih za ratne zločine nakon Drugog svjetskog rata i tribunala u Ninbergu i Tokiju.

Tri godine nakon što je Tužilaštvo BiH postalo institucija sa najvišim brojem optuženih lica nakon Drugog svijetskog rata ti rezultati su sigurno značajno uvećani. Prema dostupnim podacima Tužilaštvo BiH je, nakon više od 14 godina od početka rada Posebnog odjeljenja za ratne zločine i navedenih rezultata u broju optuženih lica, za ratne zločine učinjene na štetu lica srpske nacionalnosti na području opštine Čapljina optužilo ukupno sedam lica. Pet lica je optuženo zbog zločina počinjenih protiv srpskih civila u logoru „Dretelj“ i Vojnoj ambulanti u Mostaru. Po toj optužnici četiri lica su pravosnažno osuđena: Ivan Zelenika, Ivan Medić, Edib Buljubašića i Marina Grubišić – Fejzić, a Srećko Herceg je oslobođen od optužbe da je kao zamjenik upravnika logora učestvovao u zlostavljanju zatvorenika. Optužnica za zločine u logoru „Dretelj“ podignuta je pred Sudom BiH pet godina nakon što su nadležna tužilaštva u Norveškoj i Švedskoj, zbog počinjenih zločina u tome logoru, podigli optužnice protiv Mirsada Repka i Ahmeta Makitana, koji su se kasnije doselili u te država. Edin Sakoč je, nakon proterivanja iz SAD, optužen i osuđen za pomaganja u ubistvu dvije starice srpske nacionalnosti, Čučak Cvijete i Ekmečić Vasilije u Počitelju, koje je prema presudi izvršio NN pripadnik HVO-a, a oslobođen je optužbe za silovanje. Odlukom Suda BiH postupak protiv jednog lica optuženog za ubistvo zarobljenog srpskog vojnika je prenjeto na mjesno nadležan Kantonalni sud u Mostaru. Ovo su, za sada, ukupni poznati rezultati dosadašnjeg angažovanja Tužilaštva BiH u procesuiranju lica odgovornih za počinjene ratne zločine nad licima srpske nacionalnosti na području Čapljine.

Da Tužilaštvo BiH ni u krivičnom predmetu zlostavljanja zatvorenih srpskih civila u logoru „Dretelj“, u kome je podiglo optužnicu i ishodovalo pravosnažne presude za 4 lica, nije provelo cjelovitu istragu zaključilo je i Sudsko vijeće u tom predmetu. Predsjedavajuća Sudskog vijeća u predmetu „Dretelj“ Enida Hadžiomerović je u obrazlaganju presude, između ostalog, rekla da je tokom suđenja jedna svijedokinja navela imena više lica koja su je silovala, a da je Tužilaštvo za silovanje u tome logoru procesuiralo samo jedno lice. To je samo jedan primer za tvrdnju presjedavajuće Sudskog vijeća da su tokom suđenja za zločine u logoru „Dretelj“ otkriveni indetiteti drugih počinilaca zločina u tome logoru i da Sudskom vijeću nije jasno zašto i oni nisu obuhvaćeni optužnicom. Obrazlažući oslobađajuću presudu Srećku Hercegu, koji se teretio da je bio zamjenik upravnika logora, predsjedavajuća Sudskog vijeća je navela da je razlog za to što Tužilaštvo nije dokazalo ko je bio upravnik logora „Dretelj“.

Ako je i Sudskom vijeću Suda Bih u suđenju za zločine u logoru „Dretelj“ ostalo nejasno zbog čega Tužilaštvo BiH nije optužilo i neke druga lica koja su zlostavljala Srbe bespravno zatvorene u tome logoru, Srbima iz opštine Čapljina, kojih sada na području te opštine živi manje nego što ih nakon njihovog etničkog čišćenja živi u Trebinju, ili u Beogradu, je sigurno još manje jasno zbog čega se Tužilaštvo BiH nije odgovorno pozabavilo zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava počinjenih protiv građana Bosne i Hercegovine srpske nacionalnosti sa područja Čapljine. Ovakav zaključak temeljimo prvenstveno na činjenicama o počinjenim zločinima protiv srpskog stanovništva na području opštine Čapljina, koje je tokom ratnog sukoba u BiH, posebno u preiodu od aprila 1992. do kraje te godine, bilo izloženo organizovanim i sistematskim napadima na živote, slobodu, kulturno-istorijsko naslijeđe i ličnu imovinu. Pored tih činjenica, na koje delom podsjećamo i u ovom tekstu, ovo zaključujemo i na osnovu toga što je SND Prebilovci prije 12 godina Tužilaštvu BiH podnijelo krivičnu prijavu, u kojoj su navedene brojne inkrimisane radnje počinjene na štetu srpskog stanovništva na području opštine Čapljina, koje predstavljaju neko od krivičnih dijela ratnog zločina, a rezultati postupanja po toj prijavi su do sada nevidljivi.

Postupajući tužioci Tužilaštva BiH u predmetu „Dretelj“ i njihovi saradnici mogli su da se iz sadržaja izjava srpskih zatvorenika u logoru „Dretelj“ upoznaju sa činjenicom da su u taj logor Srbi sa područja Čapljine zatvarani samo zbog svoje nacionalne pripadnosti, pa su zatvarani i muškarci i žene, zaposleni svih vrsta zanimanja, domaćice i penzioneri. Da je jedini kriterij za njihovo zatvaranje bila njihova srpska nacionalnost najubedljivije potvrđuje činjenica da su u logoru u Dretelju bila zatvorena i četiri ljekara iz Doma zdravlja u Čapljini, supružnici Nikola i Dušanka Kuzman, koji su odvedeni sa radnog mjesta, Olga Draško i Srećko Marić.

Zatvoreni su i supružnici prosvjetni radnici Ljubiša i Jelena Mrkić i Milivoje Elezović, koji su se prethodno odazvali pozivu za radnu obavezu. U ovaj logor odvedeni su penzionisani profesor i dugogodišnji direktor Gimnazije Momčilo Ekmečić, domaćice Anđa Vojinović i Radojka Žuža, koje su zatvorene zajedno prva sa mužem Gojkom a druga sa sinom Radomirom. Srbi iz Čapljine nisu hapšeni na radnom mjestu da bi bili dovedeni u logor u Dretelju samo u ovoj opštini i na teritoriji Bosne i Hercegovine nego i u Metkovićima u Republici Hrvatskoj, odakle su sa radnog mjesta u taj logor odvedeni Pero Perišić i Krsto Mandrapa.

Logor u Dretelju nije osnovan od strane lica koje je Tužilaštvo BiH optužilo za zlostavljanje zatvorenih žena i muškaraca, ili onih koji na isti način učestvovali u zlostavljanju a nisu optuženi. Ovaj logor nije bio samo logor Hrvatskih oružanih snaga (HOS-a), koje su objekte JNA na toj lokaciji pretvorili u svoju kasarnu i čiji pripadnici su obavljali komandne, „isljedničke“ i stražarske dužnosti u tome logoru. HOS je, prema odluci Predsjedništva BiH od 9. aprila 1992. godine, bio dio Oružanih snaga BiH pod jedinstvenom komandom, koje su još činile Patriotska liga BiH, Zelene beretke, Teritorijalna odbrana BiH i HVO. Prema svemu šta se dešavalo Srbima na području Čapljine HOS je bila samo najvidljivija formacija u sistematskim napadima na slobodu i živote pripadnike ove nacije. Između ostalog i zbog toga što su poslije sukoba HVO-a i HOS-a, odnosno ubistva generala HOS-a Blaža Kraljevića toj formaciji i njenim pripadnicima pripisivani skoro svi zločini počinjeni prema srpskom narodu u Čapljini. Na toj osnovi izgrađen je i narativ da je logor u Dretelju bio jedino mjesto zlostavljanja Srba i da su ubistva srpskih civila činili pripadnici HOS-a, uglavnom muslimani, odnosno Bošnjaci, što se navodi i u nekim izvještajima čelnika HVO-a u Čapljini.

Prema nekim poznatim činjenicama o zločinima nad srpskim stanovništvom u Čapljini, SIPA i policijski organi zaduženi za otkrivanje ratnih zločina, imaju kadrovske i materijalne mogućnosti da utvrde te činjenice, po nalozima Tužilaštva BiH HOS-e su u napadima na Srbe odlično sarađivale sa HVO-om, civilnom policijom i drugim organima u opštini Čapljina, ili tačnije svi su u odnosu prema Srbima bili na istom zadatku. To potvrđuju činjenice da su neki zatvorenici u logoru Dretelj prethodno isleđivani od strane vojne policije HVO-a, da su privođeni i u zgradu Skupštine opštine, Policijsku stanicu, ili zgradu Duvanske stanice, da su pripadnici HOS-a imali svoj prostor i u kasarni HVO-a u Grabovini. Pripadnici HOS-a su nesmetano ulazili u logorski prostor kasarne HVO-a u kojem su bili zatvoreni Srbi, a neki odatle izvedeni zatvorenici su nestali. „Neki muslimani“, koji se u dokumentima HVO-a navode kao počinioci ubistava srpskih civila u Čapljini, odnosno neka konkretna lica koji se pominju u informacijama sačinjenim od strane vojnobezbjednosnih organa Herceg-Bosne su sve do oktobra 1993. godine bili u sastavu HVO-a.

Od Srba sa područja Čapljine, koji su bili zatvoreni u logoru „Dretelj“, prema nama poznatim podacima, ubijeni su supružnici Dušanka i Nikola Kuzman i to nakon što su pušteni iz tog logora pa odvedeni iz stana i ubijeni. Na osnovu te činjenice i poznatih podataka o ubijanju drugih srpskih civila sa područja Čapljine moglo bi da se zaključi da je Srbe iz Čapljine zatvaranje u logoru „Dretelj“, u kome su na svaki način bili ponižavani i zlostavljani, bilo veća garancija da neće da budu ubijeni nego ako ostanu izvan tog logora. Veća opasnost po život im je prijetila ukoliko bi bili privedeni na informativni razgovor u zgradu Skupštine opštine u kojoj bi trebali da se osjećaju bezbjedno od bilo kakvog samovoljnog postupanja, na radnom mjestu prema radnoj obavezi, ili čak ako su bili uključeni u civilnu zaštitu, a posebno ako su mislili da i za njih važi sloboda kretanja pa izašli na ulicu.

Otac i sin Sreten i Dražen Tripić su privedeni u zgradu Skupštine opštine Čapljina, gdje su viđeni od strane drugih Srba koji su u isto vrijeme bili privođeni u tu zgradu, a neki od njih su čuli i njihova zapomaganja zbog mučenja. Iz zgrade Skupštine opštine Sreten Tripić i njegov sina Dražen su odvedeni i ubijeni. Borislav Ivković je bio uključen u civilnu zaštitu i u uniformi te organizacije, koja je bila dio jedinstvenog sistema odbrane Bosne i Hercegovine, je nestao. Radnik Elektro Čapljine Predrag Mitrović je bio izbegao u majčino rodno mesto Prebilovce, ali se odazvao javnom pozivu emitovanom preko Radio - Čapljine da zbog proglašenog ratnog stanja svi radnici tog preduzeća treba da se jave na posao zbog uvedene radne obaveze i nakon toga bio ubijen. Slavojka Elezović je smatrala da nema nikakvog razloga da negdje bježi i da se skriva nego da može slobodno da ide ulicama svog rodnog mjesta, ali je sa ulice odvena od strane uniformisanih lica i ubijena. Divna Pudar nije htjela da ods iz grada kao skoro sva njena rodbina, jer nije mogla da napusti bolesnu i nepokretnu majku, ali je ubrzo bila silom odvojena od majke i ubijena. Nevenka Elezović nije otišla u izbjeglištvo sa mužem i djecom, jer joj je sestra bila teško bolesna, nju niko nije hapsio i preživjela je najteže vrijeme za Srbe u Čapljini, a onda bila ubijena na spavanju u svom krevetu. Iz svoga stana u Čapljini je i Miloš Muratović odveden u lgor HVO u bivšoj kasarni JNA u Grabovini, odakle je ubrzo izveden i ubijen. Zoran Nikolić, jedini od ubijenih srpskih civila iz Čapljine koji nije rođen u Čapljini ni u Bosni i Hercegovini nego u Hrvatskoj kao djete iz srpsko-hrvatskog braka odveden je iz stana i ubijen, a njegovo tijelo je bačeno u Neretvu.

Velika većina Srba iz Gabele, jednog od najvećih naselja u opštini Čapljina, blagovremeno je prebjegla na lijevu obalu Neretve i krenula dalje u izbjeglištvo, a oni koji su odlučili da ostanu bili su izloženi istim napadima kao i malobrojno srpsko stanovništvo koje je ostalo u gradu. Naoružani pripadnici HVO-a i HOS-a upadali su u njihove kuće, tukli zatečene muškarce i odvodili na saslušanje u Policijsku stanicu, zgradu Skupštine opštine Čapljina, ili u Duvansku stanicu odakle su odvođeni uglavnom u logor HVO-a u Grabovini, gdje su prema sudu prethodno zatvorenih u logoru u Dretelju zatvorenici nešto manje tučeni i maltretirani. U Gabeli su ubijene dvije Srpkinje, Ana Mandrapa i Neđa Golo i dva Srbina, najprije Milan Vulić, a kasnije njegov otac Nikola Vulić.

U mnogim slučajevima, na osnovu činjenica o tome šta se dešavalo manjem broju civila pripadnika jednog naroda, različitog pola, životne dobi i profesije, može valjano da se zaključi šta se dešavalo sa većinom pripadnika toga naroda u nekoj opštini u Bosni i Hercegovini u vrijeme ratnog sukoba. U slučaju Srba iz Čapljine, koji su nakon 6. aprila 1992. godine ostali u mestima stanovanja na teritoriji desne obale rijeke Neretve dosta može da se zaključi na osnovu sudbine pomenutih lica srpske nacionalnosti iz ovog dijela opštine koji su ubijeni, ili bili zatvoreni u logoru Dretelj.

Za zaključivanje, a kada je u pitanju Tužilaštvo BiH, za posticaj u cilju odgovornog bavljenja ratnim zločinima na štetu srpskog stanovništva na području Čapljine posebno je ilustrativna sudbina Slobodana Zurovca. Slobodan Zurovac je, prema koalicionom sporazumu tri nacionalne stranke izabran za podpredsjednika Izvršnog odbora SO Čapljina, kao jedini predstavnik srpskog naroda u opštinskim organima. Na toj dužnosti bio je i na početku oružanih sukoba u Bosni i Hercegovini, nije razriješen te dužnosti, a od strane vlasti u Čapljini je uhapšen i odveden na teritoriju Republike Hrvatske u logor „Lora“ kod Splita, da bi poslije golgote u tom logoru bio vraćen u Bosnu i Hercegovinu, ponovo u zatvor u Ljubuškom. O dešavanjima u Čapljini prije njegovog prebacivanja u „Loru“, okolnostima hapšenja i postupanja prema njemu Slobodan Zurovac je opširno svjedočio u autorskoj knjizi Crna Lora izdatoj u Beogradu 2016. godine.

Za vijeme dok su malobrojni srpski civili, koji su nakon 6. aprila 1992.godine ostali u svojim stanovima i kućama na teritoriji opštine Čapljina desno od rijeke Neretve, bili sistematski napadani na toj teritoriji su potpunu kontrolu imale oružane formacije koje su u skladu sa navedenom Odlukom Predsjedništva BiH bile pod jedinstvenom komandom Oružanih snaga BiH. Jedna četa JNA stacionirana u kasarni „Narodni heroj Miro Popara“ u Grabovini, koja je bila potpuno blokirana već od marta 1992. godine, evakuisana je helikopterskim desantom 23. aprila 1992.godine, zajedno sa nekim članovima porodica starješina. Objekti JNA u Dretelju i Gabeli zauzeti su ranije, a 16 pripadnika JNA zatečenih u skladištu minsko-eksplozivnih sredstava u Gabeli odvedeno je na teritoriju Hrvatske, u logor „Lora“ kod Splita, u koje su tadašnje vlasti opštine Čapljina poslale još najmanje sedam srpskih civila.

Poslije prelaska združenih snaga Hrvatske vojske, HVO-a i HOS-a na teritoriju opštine Čapljina, u ofanzivnoj operaciji „Čagalj“, koja je počela 7. juna 1992. godine pod komandom generala Hrvatske vojske Janka Bobetka, napadi na srpsko stanovništvo u ovoj opštini prešli su u fazu dovršavanja etničkog čišćenja Srba. U tom cilju malobrojni zatečeni civili, većinom starice i starci su ubijani i zatvarani u logore u Dretelju i Grabovini, skoro svi stambeni i ekonomski objekti u vlasništvu Srba su zapaljeni i razrušeni, kao i vjerski i prosvjetno-kulturni objekti.

Srbi ne traže od Tužilaštva BiH da se bavi svim aspektima ofanzivne akcije „Čagalj“, ili „Lipanjske zore“, nego da se bavi samo činjenicama o zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava počinjenim na štetu srpskog stanovništva sa područja Čapljine tokom te ofanzive i poslije nje. Pitanje otkuda je Hrvatska vojska mogla da preduzima ofanzivnu vojnu akciju u dubini teritorije međunarodno priznate države Bosne i Hercegovine su za neke druge adrese, kao i pitanje kako je ta akcija bila „odbrana od agresije“ kada je to bio napad na lokalno srpsko stanovništvo, na građane Bosne i Hercegovine uz angažovanje vojske druge države u glavnoj ulozi.

Ako se zasjedni napad na putu Čapljina-Stolac na lokalitetu Muminovača na vozila kojima su neki Srbi iz Tasovčića bježali iz sela nakon artiljerijske paljbe Hrvatske vojske, kojim je počela ofanzivna akcija „Čagalj“, može podvesti pod vojnu akciju na „neprijatelje u povlačenju“, iako su u tom napadu u vozilima ubijene i ranjene i žene i maloljetna lica, ubijanje zatečenih lica srpske nacionalnosti nakon potpunog ovladavanja tim prostorom je ratni zločin protiv civilnog stanovništva. Prema onome što se, za sada, zna Tužilaštvo BiH je samo zagrebalo po površini tih zločina podižući optužnicu za ubistvo dvije starice u Počitelju, jer je odavno raspolagalo izjavom jedne silovane žene i zatvorenice logora Dretelj da je na licu mjesta ubistva tih starica prepoznala glas Edina Sakoča, koji je protjeran iz SAD.

Neposredno poslije ofanzive „Čagalj“, u Tasovčićima su ubijene starice Danica Mrkonjić, Stana Došen, Soka Prelo i Cvija Draško i starci Vojko Ijačić i Ilija Misita, kao i zarobljeni pripadnik srpske TO Milan Misita. Na području Dubrava ubijeni su Drago Ijačić, Nevenka Ijačić, Mileva Šakota, Radoslavka Ždralić, Zora Delić, Zdravko Simić i Biljana Glogovac, od kojih je samo Biljana Glogovac imala manje od 60 godina. Žrtva napada na Srbe poslije ofanzive „Čagalj“ u Prebilovcima bila je Draginja Medić, jedna od pet djevojčica iz Prebilovaca koje su preživjele stradanje djece i njihovih majki iz Prebilovaca u jami u Šurmancima avgusta 1941.godine, a u Klepcima Simana Ćukteraš.

U krivičnoj prijavi SND Prebilovci podnijetoj Tužilaštvu BiH navedene su razmjere paljenja i rušenja svega što je bilo vezano za vjekovno bitisanje srpskog naroda na području Čapljine i život Srba do početka oružanih sukoba u Bosni i Hercegovini, od objekata srpske-pravoslavne crkve, prosvjetnih i kulturnih objekata, spomenika do kuća i ekonomskih objekata u srpskom vlasništvu. Paljenje i rušenje objekata koji pripadaju drugoj, odnosno „neprijateljskoj“ nacionalnoj ili vjerskoj zajednici i pojedincima iz tih zajednica bilo je uobičajeno tokom ratnog sukoba u Bosni i Hercegovini, ali to nigdje nije urađeno sa tolikom sveobuhvatnošću kao u slučaju Srba iz Čapljine. Posebno ako se ima na umu činjenica da su Srbi u opštini Čapljina, prema popisu iz 1991.godine bili po brojnosti treća nacionalna zajednica sa udjelom od 14% ukupnog stanovništva.

Sa kolikom odlučnosti i organizovanosti su preduzete akcije na brisanju tragova postojanja Srba na području Čapljine najilustrativnije pokazuje razaranje crkve Srpskih svetitelja i Prebilovačkih novomučenika, koja je bila u izgradnji sa izgrađenom kriptom u kojoj su poslije pedeset godina sahranjene kosti srpskih žrtava zločina NDH ekshumiranih iz 12 jama. Kripta sa kostima srpskih žrtava i zidovi Hrama, izgrađeni do 3 metra visine razoreni su upotrebom velike količine jakog eksploziva i korištenjem mašina za rušenje i raščišćavanje terena. Prvo razaranje izvršeno je aktiviranjem avionske bombe od 250 kilograma poznatu pod imenom krmača. Nakon razaranja skoro sve je uklonjeno sa lica mjesta, uključujući i fragmentirane djelove sahranjenih kostiju, a na mjestu Hrama počelo je da niče smetljište. Vezano za razaranje Spomen crkve sa posmrtnim ostacima žrtava zločina NDH poznato nam je samo jedno postupanje od strane bilo kojeg tužilaštva na teritoriji Bosne i Hercegovine, koje je rezultiralo zabranom započetog posla na prikupljanju malobrojnih djelova sahranjenih posmrtnih ostataka koji su ostali na licu mjesta ispod zemlj. Uz krivičnu prijavu podnijetu Tužilaštvu BiH priložena je kaseta na kojoj se vide pripadnici HVO na kripti i oko Hrama, među kojima su i lica čiji je indetitet poznat i naveden. Tužilaštvo BiH ima sve kadrovske i materijalne resusre da rasvjetli najbitnije činjenice vezane za ovaj nečuveni vandalski čin, koji pored razaranja vjerskog objekta za hiljade Srba porjeklom sa područja Čapljine i Stoca, ali i mnogih drugih, predstavlja čin ponovnog ubijanja njihovih srodnika ubijenih 1941. godine. Među njima su i Srbi iz Prebilovaca rođeni poslije Drugog svijetskog rata, kojima su u razrušenoj kripti bili sahranjeni posmrtni ostaci braće i sestara umorenih u jami u Šurmancima. Pavle Bulut, jedan od nekoliko dječaka iz Prebilovaca koji su preživjeli avgust 1941.godine a sada sa 92 godine najstariji Prebilovčanin, prije 13 godina je dao izjavu u kojoj je naveo da su mu u razrušenoj kripti bili sahranjeni posmrtni ostaci majke, dvije sestre, bake, strine, brata i sestre od strica i najmanje 130 djece i žena iz porodica plemena Bulut koje je bilo najbrojnije u Prebilovcima.

Da je razaranje i uklanjanje obilježja koja su podsjećala na zločine NDH nad srpskim narodom na području Čapljine bio jedan od prioritetnih borbenih zadataka oružanih snaga koje su zvanično branile Bosnu i Hercegovinu od agresije pokazuju razaranja spomen obilježja obeliska na jami na Bivoljem brdu, koja je mjesto stradanja najvećeg broja Srba na području Hercegovine, kao i spomen obilježja na Modriču iznad Tasovčića, na mjestu bivšeg žitnog silosa u koji je 1941.godine pretvoren u sabirni logor iz kojega su Srbi vođeni na više gubilišta. Pored razaranja Hrama u Prebilovcima je u centru sela srušen spomenik žrtvama ustaškog terora i borcima NOB-a, spomenik narodnog heroja kod groblja u ovom selu i uništen je spomen gaj podignut u znak sećanja na ustaške žrtve. U Klepcima su srušeni spomenici stradalim Srbima iz ovog sela u oba svjetska rata.

Osim Hrama Uspenija Presvete Bogorodice u Gabeli, koji je ostao neoštećen i pored već pripremljenog miniranja, mimo borbenih dejstava, su oštećeni ili potpuno uništeni svi objekti Srpske pravoslavne crkve na području Čapljine. Saborni hram Vaznesenja Gospodnjeg u Čapljini teško je oštećen nakon paljenja zvonika poslije čega se urušio cijeli krov Hrama, a Parohijski dom je razrušen i opustošen. Crkva Preobraženja Gspodnjeg u Klepcima, koja je sagrađena još u 16 vijeku, a obnovljena 1875.godine, iste godine kada je neposredno uz crkvenu zgradu sa sjeverne strane počela da radi srpska škola, razorena je eksplozivom. Eksplozivom je potpuno razrušen i Hram Pokrova Presvete Bogorodice na Petrovniku u Opličićima. Grobljanska crkva Svetog Konstantina i carice Jelene u Lokvama devestirana je na kraju rata, a kapela u groblju u Rečicama razrušena je 1992.godine kada i drugi objekti srpsko-pravoslavne crkve. U Prebilovcima i Klepcima su zapaljeni domovi kulture i škole kao i škola u Tasovčićima. Škola u Tasovčićima se i izvještaju HVO-a iz 1994. godine pominje kao jedini od navednih objekata koji je izgorio, očekiavano bez objašnjenja ko je to učinio i kako je učinjeno, uz napomenu da ta zgrada treba da se obnovi, ali je na tom mjestu podignuta Katolička crkva.

Nema saznanja o tome da li se Tužilaštvo BiH bavilo masovnim paljenjem i razaranjem kuća i ekonomskih objekata u vlasništvu građana srpske nacionalnosti sa područja opštine Čapljina i u naseljima zauzetim u ofanzivi „Čagalj“ Tasovčićima, Klepcima, Prebilovcima, Rečicama, Lokvama i Opličićima i Gabeli, koja je stalno bila pod kontrolom HVO-a i HOS-a. Međutim, imamo saznanja kako se Kantonalno tužilaštvo u Mostaru doslovno narugalo prema najmanje hiljadu nekadašnjih stanovnika Čapljine srpske nacionalnosti oštećenih ovim masovnim i organizovanim paljenjem i razaranjem. To Tužilaštvo je simuliralo istragu o rušenju i paljenju kuća u srpskom vlasništvu ne trudeći se da ta simulacija bude iole uvjerljiva. Umjesto bilo kakve istrage pred tim Tužilaštvom, na osnovu navoda iz izjava pet građana srpske nacionalnosti sa područja Čapljine pred Sudom u Trebinju, koji su znali da su im kuće zapaljene ili srušene i čuli da su to učinila neka lica, načinjena je konstrukcija da su oni saslušani u istrazi. Nakon što su navedeni oštećeni umrli Kantonalno tužilaštvo u Mostaru je donijelo naredbu o obustavi istrage protiv osumnjičenih, odnosno onih koje su oštećeni naveli kao moguće izvršioce.

Iz sadržaja navedene naredbe Kantonalnog Tužilaštva u Mostaru o obustavljanju istrage neupućeni bi mogli da zaključe da se paljenje i rušenje kuća u srpskom vlasništvu na području Čapljine desilo kao rezultat samovoljnog čina nekih pojedinaca i da se, kako je „u istrazi ispitano pet oštećenih“ radi o manjem broju kuća. Svaki do početka ratnih sukoba u Bosni i Hercegovini punoljetan pripadnik srpskog naroda iz navedenih naselja mogao bi da nabroji desetine zapaljenih i razrušenih kuća samo u tom naselju, jer su kuće u srpskom vlasništvu koje su ostale čitave izuzetak od pravila da su redom paljene i rušene. To nije moglo da bude učinjeno od strane pojedinaca i grupica koje su djelovali samovoljno, izvan volje vojnih i civilnih vlasti u Čapljini, jer su sve kuće, kao i stanovi čijim stanarskim pravom su raspolagali Srbi, organizovano pljačkane uz vozila na koja su tovarene vrijednije stvari, a sve kuće koje nisu mogle da se unište paljenjem su, minirane korištenjem raznih eksplozivnih naparava. Tragovi toga organizovanog i masovnog napada na imovinu srpskog naroda su vidljivi i 27 godina poslije, iako su neki pokriveni izgradnjom iz donacija, po pravilu manjih kuća nego što su bile predratne, a neki tragovi bili su uklonjeni odmah nakon rušenja jer je šut od srušenih kuća iz temelja pedantno očišćen. Ti tragovi su najvidljiviji u Prebilovcima, jedinom selu u opštini Čapljina u kojem su živjeli samo Srbi, u kojem je i dalje više zidova zapaljenih kuća bez krova nego onih koji su dobili novi krov.

Rezultat počinjenih ratnih zločina na štetu srpskog stanovništva opštine Čapljina je njihovo etničko čišćenje poslije kojeg je ova opština izgubila svojstvo višenacionalne sredine. Ovakav zaključak ne mogu da promjene ni činjenice da je većina srpskog stanovništva iz djela opštine zapadno od Neretve izbjegla neposredno prije 6. aprila 1992.godine, a da oni koji su bili u naseljima na istočnoj strani uglavnom nisu čekali da ih tu zateknu vojnici Hrvatske vojske, HVO-a i HOS-a. Od onih koji su ostali, samo malobrojni, ako nisu ubijeni, nisu prošli zatvaranja i logorske torture – onda su protjerani u razmjenama na području Hercegovine, ili otpremljeni brodom iz Ploča u u Hrvatskoj u Zeleniku u Crnu Goru.

Prema podacima sa sajta Tužilaštva BiH za zločine nad srpskim stanovništvom na području Čapljine, kao i za ratne zločine počinjene na štetu pripadnika drugih naroda u ovoj opštini, zadužen je Odsjek I za Odjeljenja za ratne zločine. Prevashodna zaduženja ovog odsjeka su područje grada Sarajeva, dio istočne Bosne uključujući i Foču, Hercegovina i dolina Neretve.

Pitanje kada će Tužilaštvo BiH odgovorno da istraži ratne zločine počinjene protiv građana BiH srpske nacionalnosti u opštini Čapljina u periodu od 1992. do 1995. godine odnosi se najprije na Glavnog tužioca Tužilaštva BiH Gordanu Tadić, zatim na Odjeljenja za ratne zločine, a tek onda na tužioce u Odsjeku I Odjeljenja za ratne zločine.

Pravo pitanje je ima li izgleda da se visoki ciljevi kojima je 2003. godine tadašnji Visoki predstavnik u BiH Pedi Ešdaun obrazložio potrebu donošenja zakona o Sudu i Tužilaštvu BiH potvde i u slučaju procesuiranja ratnih zločina počinjenih protiv srpskog stanovništva na području Čapljine, ili za to ne postoji politička volja i interes da se neko bavi tim zločinima, jer je srpski narod u opštini Čapljina po brojnosti već u kategoriji „ostalih“.

---------------

Publikovano u julu 2019. godine