Karavani dolinom Neretve 1418. godine
U Srednjem vijeku ovim krajem prolazili su karavani od Dubrovnika ka Bosni o čemu u dubrovačkim izvorima postoje dokumenti koji bacaju više svjetla neophodnog za razumjevanje istorijskih kretanja i njihovog uticaja na formiranje pojedinih nasenja u dolini Neretve pa i naših Prebilovaca.
Poznati istoričar Mihailo Dinić, u djelu Dubrovačka srednjevekovna karavanska trgovina, u sklopu izdanja Srpske književne zadruge Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 1978., strana 321. i 322., objavio je dubrovački dokumet, na latinskom jeziku, od 22. marta 1418., u kome se Stjepan Milorad(ov)ić, Mileta Osretić, Radak Gojanović, Marko Budečević i Tasovac Pribilović obavezuju da odnesu 337 tovara soli «čija polovina pripada pomenutim Morlacima za njihov rad, a druga polovina trebalo bi da pripadne gospodaru Teodoru Prodanoviću (de Prodanello); ovu polovinu soli gospodara Teodora dopuštaju da se odnese u Bosnu do Bradine, u dom patarena Milorada. A ukoliko pomenuti Morlaci ne bi mogli da odnesu navedenu so do kuće pomenutog Milorada zbog lošeg vremena, onda bi ovi Morlaci trebalo da navedenu so ostave u Konjicu, na dvoru gospodina kralja Bosne. Ove vreće pomenuti gospodar Teodor dužan je da (ih) vrati kućama navedenih Morlaka o svom trošku. Ako pak bilo kakvom mericom ili vrstom posude («starichio») zadrže soli (za sebe) bili bi smatrani kradljivcima. Pomenuti Morlaci da od svoga dela odvoje po jedan dukat za bana; štaviše, i ako bi banova polovina činila polovinu istih Morlaka, a druga polovina bila (svojina) pomenutog gospodara Teodora», kaže se u tom dokumetu na latinskom jeziku koji je za Prebilovce-selo na Iternetu preveo profesor Miodrag Stojanović iz Beograda.
Dokument je uobičajen ugovor iz toga vremena kojim se obezbjeđivao prevoz, bolje rečeno prenos, soli iz Dubrovnika u Bosnu ili Srbiju. Inače, ovo je najveći od karavana o kome su sačuvani podaci u dubrovačkim izvorima. Išao je dolinom Neretve pa su i „ponosnici“ t. j. kiridžije ljudi iz ovog kraja. Ovaj posao redovno su vršili vlasi (Morolachi),kako su nazivani tadašnji pripadnici stočarskog staleža u Srbiji i Bosni. U odnosu na zavisne seljake- ratare vlasi su imali manje obaveza i više privilegija.
Prezimena trojice vlaha iz citiranog dokumenta ukazuju na njihovu moguću vezu sa Prebilovcima. Tasovcu Pribiloviću prezime upućuje na Prebilovce, a ime na susjedne Tasovčiće. Radak Gojanović može imati vezu sa Gojanovim dolom u Prebilovcima, iznad koga je toponim Kućišta. Kućišta bi mogla biti nekadašnji Gojanovići!? Prvi turski defter iz 1474.-77., pominje Gojanoviće, kao pusto selište u Počiteljskoj nahiji, koje pripada vlasima. Nisu li ti vlasi preci prebilovačkih Dragićevića (i drugih rodova iz njih proizašlih). Gojanovići se pominju i u drugim dubrovačkim dokumentima iz toga vremena, vezanim za područje Dubrava i Stoca, gdje su svakako spadali i današnji Prebilovci. Prezime Osretić se povezuje sa toponimom Osretak, ispod Gostiljca, u prebilovačkom ataru.
Stjepan Miloradović se pominje u drugom dokumentu, iz 1416. godine, kao vojvoda, što je najstariji poznati pomen pripadnika ove čuvene srpske vlasteoske i zadužbinarske porodice, čije je porijeklo upravo iz ovog dijela Hercegovine.
Za ovaj karavan moralo se angažovati i više od 337 konja, što govori i o ekonomskoj snazi ponosnika odnosno kiridžija. Ona je proizilazila i iz njihovog statusa u staležu kome su pripadali, a na ovom poslu se, očigledno, moglo i dobro zaraditi, pošto ponosnicima pripada polovina prenesene soli. Tradicija bavljenja ovim poslom održala se u Prebilovcima sve do druge polovine XIX vijeka. Zna se da je kiridžija bio Lazar (Đurin) Ekmečić, unuk Ristana Dragićevića- Ekmečije, koji je imao deset svojih konja.
Ovaj dokument i nehotice, daje i prilog vjekovnoj raspravi o brojnosti pripadnika tzv. Crkve bosanske (patarena ili bogumila) u Humu. Proizilazi da su bili rijetki, s obzirom da se Milorad iz Bradine označava kao pataren. Da je patarenstvo bilo više zastupljeno ne bi onda bilo značajno za identifikaciju ovog čovjeka.
Milenko Jahura
