Nacionalizam sudnjeg dana
Akademik Milorad Ekmečić u Politici: Politika stvaranja sintetičkih nacija nije više teorijska mistifikacija, nego realnost od koje nas boli glava.
Milorad Ekmečić, Snimak: Jelena MilovanovićNedavno je u izdanju Zavoda za udžbenike iz Beograda objavljena knjiga koja će, van svake sumnje, izazvati polemike među istoričarima. Reč je o istoriji Srba u Novom veku od 1492. do 1992. godine, pod naslovom Dugo kretanje između klanja i oranja, a autor je akademik Milorad Ekmečić. Delo našeg poznatog istoričara na novi način otvara neke od tema oko kojih su se naučnici uglavnom sporili: odnos prema naciji, prema Garašaninu, prema uticajima velikih sila na istoriju Srbije, prema ciframa u Jasenovcu, prema panislamizmu, ulozi Tita u stvaranju Jugoslavije posle Drugog svetskog rata i njegovoj zaostavštini
U celosti prenosimo intervju našeg Milorada sa kojim je razgovarala Anđelka Cvijić a Politika većim delom objavila u Kulturnom dodatku 5. maja 2007. godine.
Kako se pojam nacije razvijao u srpskoj zajednici? Kako se shvata danas, i da li mu preti opasnost od mistifikacija?
Od vremena Herodota se nacija uzima kao zajednica posebnog jezika, običaja i države. U mojoj knjizi sam citirao Konstantina Filozofa da je Stefan Lazarević iz prestonice Beograda (do 1427) vladao zemljom Srba od Dalmacije do Dakije. Gundulić je tu granicu u XVII veku protegao sve do Dubrovnika, sa Srbijom, Bosnom i celom Hercegovinom. Na kraju moje knjige su donesene granice srpskog jezika od Bara do Kopra, po Pavlu Šafariku 1842. Danas su na tom prostoru razvijene stare i izmišljene nacije čije su krivudave granice religija i posebne crkve. Ja to nazivam Nacionalizmom sudnjeg dana, koji se u tipologiji nacionalizama razvio iz početnog lingvističkog poimanja. Tako je u Belgiji, Ukrajini, Irskoj, Sudanu, Indoneziji, nemačkom prostoru, a pomori u opštoj nesnošljivosti se mere milionima.
Sve nove mistifikacije su već počele. I pre nego je Karl Dojč 1962. formulisao svoju teoriju o izgradnji nacije na veštački način, ta je praksa i bez filozofskog pokrića uvek postojala. Politika stvaranja sintetičkih nacija nije više teorijska mistifikacija, nego realnost od koje nas boli glava. Naciji se oduzima oreol podloge suvereniteta i demokratske države, pa će budući zapadni svet sve više tu ulogu nametati regionima, kao naša Vojvodina. To će izazivati više nasilja, nesporazuma i sukoba, nego raniji nacionalni egoizam.
Događaje koji su se zbili u toku pet vekova stavljate u evropski kontekst. Srbi su u određenim epohama bili vrlo napredni u odnosu na svoju okolinu?
Srpski i svetski istoričari su uveli u nauku zaključak da je krajem srednjeg veka izvoz plemenitih metala iz srpskih zemalja bio znatan faktor razvoja novih društvenih odnosa, na osnovama slobodnog kapitalističkog tržišta. Turskim osvajanjem sve do granica Une i Budima dolazi islamski tip državnog feudalizma. Bez obzira na početne uspehe, nastupilo je vreme vekovima duge stagnacije i nazadovanja. Cela Srednja i Istočna Evropa su zbog ovoga doživele proces refeudalizacije. Srpskom revolucijom 18041815. otvaraju se tokovi sloma islamskog tipa feudalizma. Ako nisam dao konačan odgovor na pitanje o mogućoj organizaciji Prvog srpskog ustanka, ja sam uneo dosta svetla na ulogu evropskog racionalizma kao pripremnog kvasanja tog velikog revolucionarnog preobražaja.
August L. Šlecer je, idejama o jednom slovenskom narodu i njegovom jeziku, stvorio pretpostavke idejama o područnom sloveno-serbskom narodu i jeziku. Ja sam prvi u istorijskom istraživanju uključio i pobunu 1806. u Dalmaciji (Poljički ustanak, Konavlje i crnogorska opsada Dubrovnika) u korpus Srpske revolucije 1804. Rusko prijateljevanje sa Turskom je ovu organizaciju umrtvilo. Organizacija je pripremila 19.000 boraca u Istočnoj Hercegovini, 12.000 u Dalmaciji i 130.000 u Zapadnoj Hercegovini. Nakon 1815. Srpska je revolucija u celoj Jugoistočnoj Evropi otvorila razdoblje istorije slobodnog tržišta i demokratskog oblika vlade. Sličan uticaj u susednom svetu, a posebno južnoslovenskom, imala je Srbija nakon političkih i ustavnih promena posle 1903. I naš gerilski rat, iako pocepan na nacionalni i komunistički deo od 1941. do 1945. je bio zvezdani trenutak evropske istorije.
Načertanije Ilije Garašanina nije bilo nikakav tajni plan. Kome je išlo na ruku da ga takvim stalno prikazuje?
U ovoj knjizi sumirao sam moja ranija istraživanja o ulozi britanske diplomatije (Dejvid Urkvart) na formulisanje prve verzije Načertanija koje je 1843. objavljeno u londonskom časopisu Portfolio. U isto vreme sam prikazao i drugo, mnogo značajnije načertanije koje je isto tako 1844. Čezare Balbo formulisao u Nadama Italije. Po ovom drugom načertaniju zadatak je nemačkog naroda da civilizuje Istočnu Evropu, tako što će Pruska stvarati nemačke poljoprivredne kolonije u Poljskoj, a Austrija na Balkanu. Srpsko je načertanije 1844. preformulisano i kasnije postalo tajno, a ovo zapadno ostalo jedino efikasno. Na kraju knjige sam priložio kartu austrougarskih poljoprivrednih naselja po Bosni i Hercegovini, od 1878. do 1914. Useljeno je oko 240.000 katoličkih stanovnika na tuđ etnički prostor da se on zauzme. Svi današnji čitaoci novina vide kakve posledice ima stvaranje takvih naselja u Palestini. U Bosni je to bio temeljni uzrok koji je iz dubine istorije proizveo Prvi svetski rat 1914. Srpsko načertanije danas osuđuju oni koji se nisu odrekli ubeđenja da istorijsko poslanje Čezara Balba treba ostvariti.
Po rezultatima uticaja na raniju srpsku istoriju čini se da izdvajate dve zemlje: Rusiju i Englesku, a za izbijanje poslednjeg građanskog rata u Jugoslaviji direktno prozivate američku vladu
Za Rusiju je osvajanje Bosfora i oslobođenje hrišćanskih naroda bilo uzimanje u ruku ključeva od sopstvenog doma, kako kaže admiral Nahimov 1854. Za Britaniju su to bili ključevi njenog sopstvenog doma, sa putevima u kolonije i Indiju. Lord Palmerston je rekao da Britanija nema stalnih prijatelja, nego samo stalne interese. U mojoj knjizi sam citirao Napoleonovo prokletstvo nad Srbima 1806. da samo jedna stopa njihovog zemljišta pod kontrolom Rusije znači isto što i razaranje Osmanlijskog carstva. Nacistička Nemačka je nasledila okvir planova Austro-Ugarske i Nemačke od pre 1914. Hitler je tražio da Srbija mora biti što manja, kako u budućnosti ne bi mogla obnoviti svoju raniju ulogu. Danas Sjedinjene Američke Države idu tim putem, iako njeni slatkorečivi diplomati slomiše jezike o pravu čoveka.
U ovoj knjizi je citirano stanovište Alije Izetbegovića (27. mart 1993), koji je američku strategiju formulisao u jednoj rečenici: Cilj je Amerike sve mostove porušiti Srbima za nekakvu budućnost.
- Smatrate li da verska razilaženja na Balkanu imaju važne uticaje na istoriju?
- U mojim istraživanjima razvoja srpske, i susednih nacija religija igra ključnu ulogu. U metamorfozi lingvističkog u religiozni tip nacionalnog pokreta (Nacionalizam sudnjeg dana) verovanje pokreće društva više nego svetovne ideje. Panislamizam se razvijao uporedo sa procesom oslobođenja Srba. Pre 1804. Dahije su u Beogradskom pašaluku bili emisari obnove islamskog društva i države. Moderni Panislamizam (Islamizam, Islamski fundamentalizam) je kršten tim imenom u vreme kad je proglašeno ujedinjenje Bosne i Srbije, na Vidovdan 1876. Ime je skovao jedan hrvatski novinar, a pokret je organizovan od 1878. do 1884. U ratovima protiv zapadnih država, Rusije i Srba, pokrenute su četiri Lige (Albanska, Kurdska, Egipatska i Bosanska). Središte je bilo u Meki, konci se vuku iz osmanlijskog ministarstva vojnog u Carigradu. U raspadu Jugoslavije 1992. muslimanski fundamentalizam ima ključni značaj. Stranka demokratske akcije je naslednik Mladih muslimana iz 1940. Tada je od Hitlera zahtevano da se stvori nezavisna Župa Bosna, sa dolinom Neretve kao izlaskom na more. Svi bitni elementi Izetbegovićeve Islamske deklaracije iz 1971. su formulisani u vreme šegrtovanja u pronacističkim i antisemitskim Mladim muslimanima 19411945. U tom okviru se sagledava veličina omaške američke politike da upravo toj grupi, i verskoj zajednici iza nje, daju zadatak da budu osnov suvereniteta nezavisne države.
U svim katoličkim zemljama sveta, njihova crkva je izgradila pokrete Katoličkih akcija. Ja sam prikazao značaj Čiste katoličke akcije nadbiskupa Stepinca, da 1936. napuste jugoslovenske federalne programe Hrvatske seljačke stranke i prihvate revolucionarne metode ustaškog pokreta, tada još u emigraciji. Slom Jugoslavije 1992. je bio istorijski trijumf uloge religije kao vododelnice nacije. U knjizi sam pomenuo ulogu biskupa u današnjoj Hrvatskoj, što u istoriji nikada pre nije u toj meri postojalo.
- Ni masoni nisu bili bez svog uticaja na srpsku istoriju?
- Masoni su čeljad koja mogu živeti samo u mraku, pa ih istoričari nikada nisu mogli osvetliti. Vidi se to i u našoj zemlji. Nisam smeo da razrađujem činjenicu da su Šlecer, Stratimirović, Vrhovac, Dositej bili masoni koji su se dopisivali. Dvojica Šlecerovih đaka, Turgenjev i Kajsarov, su u Trstu od Dositeja preuzeli 1804. prepis Vostani Serbije. Zoran Nenezić je identifikovao 1980. masonski krug oko Tita, što nikada nije demantovano. Stari masoni od pre njihovog saveza sa katoličkom crkvom 1974. nisu isto što i novi masoni. Danas oni ne grade, nego ruše Versajski sistem iz 1919, imaju cilj ujedinjenja crkava i pretvaranje Vatikana u duhovno vođstvo svih vernika sveta. Tito je bio prisutan i u prvoj i u drugoj fazi ovog razvoja. Greše oni koji pale svetiljke u mraku, da vide ono što ne vide. U celoj istoriji se čuje da neko šuška i nešto snuje, a svetiljke ne pomažu.
Intervju sa akademikom Miloradom Ekmečićem objavljen je u dnevnom listu Politika 5. maja 2007. godine (Kulturni dodadatak), strana 5. Razgovor je vodila Anđelka Cvijić. Foto: Jelena Milovanović.
____________
Na www.prebilovci.net intervju je objavljen 26. maja 2007. godine
